مجله تخصصی معماری و ساختمان نشریه معماری و ساختمان
سودای شکست آسمان . . .
بابیلونیسم ایرانی
شهاب میرزاییان
نخستین باری که انسان سودای فتح آسمان را داشت، نه به واسطه سود اقتصادی بلکه به سبب به رخ کشیدن قدرت پادشاه زمین به خدای آسمان بود. صحنه دراماتیک شلیک نافرجام تیر به سوی آسمان برای کشتن خدای آسمان و نفرین آسمان بر زمینیان که سبب ناتمام ماندن برج بابل شد، شاید صحنهای ماندگار در حافظه آدمی باشد. بناهای بلند در طول تاریخ نمادی از تسلط گروه یا فردی خاص بر سرزمین یا قوم مشخصی بوده است. اهرام مصر، کلیساهای گوتیک، مقابر و ساختمانهای عصر مغول در ایران نمونههایی از جریانهای بلند مرتبه سازی بودهاند.
پیشرفت فن ساخت، فشردهسازی فضای شهری به دنبال تملک عرصه و زمینهای مرغوب شهری از اواخر قرن نوزدهم موجب رشد چشمگیر بلند مرتبه سازی در جهان بوده است. مسابقه مرتفع سازی در جهان از اواسط قرن گذشته سرعت بیشتری گرفت. اندیشههای نقادانه بر بلند مرتبه سازی چون فریادهای بی نتیجه و تقلاهای نافرجام گوریل عظیم الجثهای میماند که سرانجام در برابر جهان مدرن مغلوب شد.
روزگاری بلندترین ساختمان تهران شمس العماره بود که شاه قاجار بر فرازش تهران را مینگریست و نقل است که به واسطه ارتفاعش نخستین ساختمانی بود که در شهر تهران آفتاب به آن میتابید. سودای شاه ایران نه تسخیر آسمان بود و نه نقد ساختار کوتاه شهر و یا تملک عرصههای مرغوب شهر، شاید صرفا میلی شخصی بود برای نظاره رعیت . . .
اما رعیت کوتاه نشین مالکی شد که نه تنها شمس العماره دیگر تنها برایش ساختمانی کوتاه بود بلکه به دنبال تسخیر هر چه بلندتر آسمان است. رقابت رعیتهای دیروز برای ربودن عرصه آسمان شهر، امروز چالشی است که موافقان و مخالفان خود را دارد. تجربه امروز ما در ایران نشان میدهد که چه اندازه، از دست دادن منظرهای طبیعی شهری و جایگزین شدن آن با انبوه ترکیبهای عمودی توانسته ظاهری مناسبی برای شهر خلق کند.
تجربه اندک معماران ایران در مواجه با موضوع بلند مرتبه از یک سو و موانع مختلف در شکلگیری و مدیریت بلند مرتبهها از سوی دیگر در این شماره بدون القای نظری مشخص پیش روی مخاطبان است.
شاید همچنان آدمی در سودای شلیک تیری بی بازگشت است . . .
تجربههای معماران در برخورد با موضوع بلند مرتبه:
این که بلند مرتبه یا ساختمان بلند به چه ساختمانی اطلاق میشود دارای دو جنبه تعریفی متفاوت است:
نخست به لحاظ ضابطه و مقررات در شهر و تعریف عام که ساختمان یازده طبقه به عنوان ساختمان بلند قلمداد میشود و تعریف دوم که شاید، تعریف منطقهای و محدود باشد هر ساختمان شاخص در بافت اطراف شاخص باشد و دارای دید محلی متمایز را نیز میتوان به عنوان ساختمانی بلند قلمداد کرد.
تجربه معماران معاصر در موضوع بلند مرتبه سازی، نشان از نحوه برخورد با یک ترکیب عمودی دارد؛ موضوعی که به علت ماهیت افقی بیشتر پروژههای معماری، چالشی متفاوت برای معماران است. معیار انتخاب پروژهها بر اساس موقعیت، تاثیر گذاری، تعداد طبقات پروژهها و نیز قابلیتهای ذهنی و حرفهای معماران در برخورد با موضوع بلندمرتبه بوده است.
منتشر شده در شماره 49- زمستان95
