مجله تخصصی معماری و ساختمان نشریه معماری و ساختمان
جزیره کیش (از پیدایش)
فصلنامه معماری و ساختمان
محمد بن محمود همدانی، نویسنده عجایب نامه در فصل عجایب اقالیم و بلاد در وصف کیش می گوید:” کیش شهری است بر جزیره ای در آب، بالای کوهی پهنای وی چهار فرسنگ. آنجا نه زرع بود و نه نبات. از شهر شیلاف طعام ها آورند و به آن زندگانی کنند و وطن را بنسپارند”. گفته می شود دوران شکوفایی و عظمت کیش از قرن چهارم هجری بعد از وقوع زلزله ی سیراف شروع شد. از تاریخ دقیق کیش در قبل از اسلام، اطلاع دقیقی در دست نیست، هرچند گفته می شود که اسکندر مقدونی در سال ۳۲۵ قبل از میلاد، دریا سالار خود نیارخوس” را مامور کرد تا سفری اکتشافی به دریای عمان و خلیج فارس آغاز می کند. کیش در دوره ی هخامنشیان به مرکز اصلی صید مروارید هندوستان و بین النهرین بدل شده بود.
در عصر غزنویان، سلاجقه، خوارزمشاهیان و مغولان این جزیره دوران شکوفایی و آبادانی خود را سپری می کرده است. سفرنامه نویسان و مورخان بزرگی چون ابن بطوطه، حمدالله مستوفی و فضل الله بن عبدالله شیرازی در دوران رونق این جزیره از آن دیدن کرده اند و همگی از آبادانی و عظمت آن سخن گفته اند. کیش در دوره ی ناصرالدین شاه به عنوان تیول به قوام الملک شیرازی واگذار شد و او هم آن را به مبلغ ۲۵ هزار تومان به محمدرضا خان، حاکم بندر لنگه فروخت. این جزیره تا دوره پهلوی بارها خرید و فروش شد تا این که دکتر منوچهر اقبال در سال ۱۳۴۰ شمسی آن را به مبلغ نهصد هزار تومان از ورثه ی حاکم بندر لنگه خریداری کرد. کیش اول بار در سال ۱۳۴۹ همزمان با بازدید هیاتی از کارشناسان آمریکایی به عنوان مکان توریستی و تجاری ایده آل مطرح شد.
در همین دوران، بحث هایی راجع به احیای جزیره ی کیش مطرح شد و مشاوران فرانسوی به بررسی شانزده جزیره ی خلیج فارس پرداختند که از بین آنها، سه جزیره ی کیش، لاوان و هندورابی به دلیل اکولوژی خاصشان مورد توجه قرار گرفتند. جزیره ی لاوان به یک جزیره ی نفتی کوچک تبدیل شد، هندورابی هم به خاطر کوچک بودنش کنار گذاشته شد. در همان زمان در جزیره ی کیش یک پایگاه هوایی تاسیس شد و سه هزار نیروی نظامی برای دفاع از جنوب کشور در آن مستقر شدند. این جزیره ۹۰ کیلومتر مربع مساحت دارد و طول آن در محور شرقی- غربی ۱۵ کیلومتر و در محور شمالی – جنوبی ۷ کیلومتر است. کیش از نظر پستی و بلندی تقریبا مسطح و ارتفاع آن از سطح دریا حدود ۳۲ متر است. ساختار این جزیره مرجانی است. جزیره به چهار منطقه تقسیم می شود: ماشه در شمال شرقی، سفین در شمال غربی و باغو و دیهو در وسط جزیره. ساکنان این مناطق، عموما ایرانی و عرب زبان اند و به دو دسته تقسیم می شوند: یکی بومیان که اغلب به زبان عربی تکلم می کنند و اکثرا سنی هستند، دسته ی دوم مردمانی که از شهرهای مختلف ایران به این جزیره آمده اند و نسبت به اعراب جزیره در اکثریت هستند.
معماری جزیره کیش هر چند گفته می شود الگوی معماری کیش از معماری جزایر دیگر در دنیا اقتباس شده است، با این حال معماری این سرزمین را باید نشات گرفته از معماری بومی کویری بدانیم. در مناطق سخت آب و هوا، معماری تاثیر زیادی روی زندگی افراد دارد و اقليم حرف اول را می زند. کیش به دو بخش مدرن و بومی تقسیم می شود و معماری آن هم در جدالی بی پایان سر انتخاب این یا آن است. محله ی عرب ها، بخش بومی نشین این جزیره است. خانه هایی که در این محله دیده می شود دارای جرزهای ضخیم و پنجره های کوچک هستند. جهت باد در چنین خانه هایی تعریف شده است. پنجره ها نباید خیلی بزرگ باشند، چون پنجره های بزرگ گرمای مهلک جزیره را تشدید و آن را به درون خانه سرازیر می کنند. در طراحی خانه های سفین، سعی شده تا ملاحظات کالبدی و اقلیمی مربوط به خانه سازی در نظر گرفته شود. در خانه های این محله، درهای فلزی جایگزین درهای چوبی شده است. بازار سفین قدیم طراحی خود بومی هاست، طراحی آن به گونه ای است که تهویه ی طبیعی در آن صورت می گرفته است و ملاحظات اقلیمی مربوط به وزش باد از سمت دریا کاملا در آن رعایت شده است.
مراجع:
عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات، محمد بن محمود بن احمد طوسی، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چ۲، ۱۳۸۲ |
نزهه القلوب، حمد الله مستوفی، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران ۱۳۳۶
شماره ۶ فصلنامه معماری و ساختمان
