بومی سازی و حفظ هویت ملی / دکتر شهریار مشیری

گفتگو با دکتر شهریار مشیری

مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره منطقه آزاد قشم

 

 

 

 

 

 

ارفعی: آقای دکتر مشیری، ما از دو لحاظ نقطه نظراتمان را با شما مطرح می کنیم، یکی به لحاظ شأن مسئولیتی حضرتعالی است که در منطقه آزاد قشم به لحاظ موقعیت و اهمیتش، مسئولیتش را با همه مشکلاتی که امروز برای همه روشن است پذیرفته اید و بهره ی این پیگیری شما را ما همه می بریم. موضوع دوم این است که جنابعالی به لحاظ رشته تحصیلی و تخصصتان، در حقیقت به عنوان یک معمار، نکته سنجی و دقت خاص دارید، نسبت به هویت بومی و ساختار منطقه، و این موضوع هم اهمیت گفتگو با شما را تاکید می کند و هم تصمیمات جنابعالی را در این مقطع حساس، بسیار مهم تر و شکوفاتر برای جمع مرتبط، تعریف و حائز اهمیت ویژه می گرداند. با این مقدمه که خدمت شما عرض کردم، اجازه می خواهم که آقای مهندس زهادی مطلب را ادامه دهند.

احمد زهادی: در حال حاضر بیش از هشت سال است که ناشر مجله تخصصی 2A و در سطح بین المللی هستم و تاکنون مطالعات و تحقیقاتی مهم و موثری در حوزه کشورهای خلیج فارس و به خصوص ایران با گرایش های، فرهنگ، رسوم، میراث و تاریخ انجام دادم و در مجله منتشر گردیده است، از آنجایی که جزیره قشم یکی از مهم ترین مناطق حاشیه خلیج فارس است و هنوز بسیاری از مکان های جزیره شرایط بومی خودش را حفظ کرده و در تصویر کلی اصالت واقعی را منعکس می کند، ابتدا سوالم را خیلی کلی مطرح می کنم که اصولاً سیاست های کلی شما در ارتباط با حفظ و توسعه بومی گرایی و همچنین اصالتی که مردم جزیره با آن زندگی می کنند چیست؟ همچنین برای حفظ و نگهداری ساختار معماری در منطقه لافت که زندگی به همان شکل بومی جزیره در آنجا جاری است چه اهداف و برنامه هایی دارید؟

دکتر شهریار مشیری: سیاستی که من برای منطقه آزاد قشم در نظر گرفتم تحت عنوان بومی سازی که منظور از بومی سازی حفظ هویت ملی این جزیره است. حفظ ارز شها، معماری، آداب و رسوم و سنن که در این جزیره وجود دارد به خاطر اینکه اگر این موارد را رعایت نکنیم و زنده نگه نداریم ظرف چند سال آینده به واسطه مهاجرت هایی که به وجود می آید و الگو برداری هایی که از اطراف به منطقه وارد می شود به زودی هم معماری مان را فراموش می کنیم هم آداب لباس پوشیدنمان و هم رسوممان را از دست می دهیم. برای مثال به شهر دبی توجه بفرمایید که کمتر فرهنگ اسلامی و عربی در آن به چشم می خورد چونکه در سال های اولیه توسعه اقتصادی شروع به ساختن احجام کریستالی و ساختمان های بسیار بلند کردند و ناگهان متوجه شدند که این معماری از هویت این کشور دور هستند و دوباره به ساختن مناطقی مشغول شدند بنام مدینه جمیره که

شبیه ساختمان های قدیم بندر لنگه، بستک و بندر عباس و به طور کلی جنوب ایران و در عین حال معماری و ساختمان های ما که دارای ایوان و بادگیر هستند را الگو کردند تا به توریست هایی که به این شهر سفر می کنند تمدن و فرهنگشان را نشان دهند و این معماری را بنام حودشان ثبت کنند مثلاً تقاضای ثبت جهانی بادگیر را به نام خودشان کردند در صورتی که بادگیر اصالتا ایرانیست و نه تنها در جنوب ایران بلکه در کویر ایران بادگیر وجود دارد و بادگیرها در ایران به دو دسته تقسیم می شوند و 1 بادگیر برای مناطق گرم و خشک و 2 بادگیر برای مناطق گرم و مرطوب. وقتی که کشورهای دیگر می خواهند معماری و آداب و رسوم ما را بنام خودشان ثبت کنند ما باید آگاه باشیم و سعی در نگهداری میراثمان کنیم. چون ما هنوز ساختمان های قدیمی که در لافت و قشم و … پابرجاست را در اختیار داریم. اگر تشویق به نگهداری و حفظ این میراث فرهنگی نکنیم به مرور آ نها را از دست خواهیم داد و فاقد هویت می شویم. مثلا در شهر تهران که پایتخت ایران است تا 60 سال پیش مکتبی در دنیای معماری بنام مکتب تهران بوده است. در ایتالیا هم که بنده درس خواند هام از تاریخ معماری ایران دو مکتب را تدریس می کردند اول مکتب اصفهان که مربوط به دوره صفویه و مکتب تهران متعلق به دوره قاجاریه است اما متاسفانه به واسطه بی توجهی ما به شهر تهران چیزی از مکتب تهران نداریم و فقط در کتا بها و چند عکس باید به دنبال آن بگردیم و اگر فکر اساسی برای کشورمان نکنیم همه آثارمان را به همین صورت از دست می دهیم مخصوصا در مناطق آزاد تجاری به خاطر نوع اقتصاد و سرعت نفوذ و نقل و انتقالات انسانی و سرعت ساخت و ساز به مراتب بیشتر است و سریعتر از بین می رود، بنابراین در شهرسازی و طراحی شهری در جزیره قشم باید با اقلیم گرم و مرطوب سازگار باشد و طراحی شهرک هایی که می خواهند در این جزیره ساخته شوند باید هماهنگ با اقلیم و همچنین اقتباسی از گذشتگان باشند با اینکه از تکنولوژی و مواد پیشرفته در آ نها استفاده می شود، با این وجود بایستی روح حاکم بر این شهرها__ معماری اصیل خودمان باشد مثلا نکته جالبی که می توانم به آن اشاره کنم در شهرهای ساحلی در زمان قدیم تمام جاده های که احداث می شدند همه عمود بر دریا بودند و در مسیر بادهای غالب که از دریا به داخل کشیده شوند و یک دالان و کوران باد ایجاد می کردند امام متاسفانه در شهرسازی های جدید مخصوصا در سال های اخیر خیابان ها همه به موازات دریا ساخته میشوند که جلو باد را به داخل شهرها می گیرد به هر حال و با این وجود، وظیفه من این است که حداقل در جزیره قشم بتوانم مانع از دست رفتن معماری، فرهنگ و آداب و سنن کشورمان شوم. برای مثال اگر کسی بخواهد در لافت ساختمانی بسازد و از ساختار معماری سنتی پیروی کند و یا حتی یک بادگیر در ساختمانش بسازد، به منطقه ازاد قشم وجهی پرداخت نمی شود و این طرح به دلیل تشویق به احداث ساختمان های هماهنگ با منطقه است. منظور از بافت فرسوده همان ساختمان های کلنگی هستند و در صورتی که بافت تاریخی همان بافت گذشته و با احترام و اصالت است که این ساختمان ها مرمت و احیا می گردند.

زهادی: آیا برنامه ای برای بهبود روند توسعه معماری و شهرسازی در جزیره قشم پیش بینی کرده اید؟

دکتر مشیری: کمیته ای در بخش صدور پروانه های ساختمانی سازمان منطقه آزاد قشم تشکیل شده که هماهنگی بین ساختمان با اقلیم و معماری بومی و سنتی را بررسی کنند و در صورت سازگاری موارد فوق، پروانه ساخت صادر میشود و در صورت عدم سازگاری مشاوران جهت برطرف نمودن مشکلات طرحی در سازمان و بخش فوق الذکر حضور دارند. بنابراین دست مشاورانی که با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی کار می کنند نسبت گذشته بازتر است.

زهادی: آیا از طرف شما )منطقه آزاد قشم( تحقیقات مدونی مانند دفترچه تهیه شده است، که راجع به فعالیت معماری یا ساختمان در جزیره اطلاعات و الگو ها و دستور العمل ها به شخص طراح تحویل داده شود؟

دکتر مشیری: هنوز کتابچه ای که مورد نظر شماست تدوین نشده اما بخشنامه اجرایی آن صادر شده و امیدوار هستم که در ماه های باقی مانده از سال 1392 این کار عملی شود و ما مختصاتی را بتوانیم به صورت دفترچه به مشاوران ابلاغ کنیم و مبنای حرکت و طراحی را به آن ها نشان دهیم.

زهادی: همه ما می دانیم که فضا خود یک مربی است، جزیره قشم نیز مکان ها و فضا های بکر و دست نخورده ای دارد که حضور در ابعاد مختلف برای گردشگران، محققان، دانشجویان و … در این جزیره هم به نفع جزیره و رونق آن است و هم به نفع بازدیدکنندگان جزیره در کسب تجربه از این زیبایی های طبیعی و مواجه با تمام شرایط بومی آنجاست، سوالم این است: آیا حضرتعالی برنامه ای برای حضور هر چه بیشتر نیروی انسانی و حتی برای توریست و محققین خارجی دارید؟__

دکتر مشیری: من امیدوارم که بتوانیم برای تحقق این امر شرایطی را فراهم کنیم و با کمک هموطنان یا حتی کسانی که خارج از کشورند به هر صورت در این مورد یک تجربه دارند استفاده کنیم و حتما نیازی نیست که ایرانی باشند استفاده از تجربیات سایر ملل جهت پیشرفت و توسعه این جزیره بدون از دست دادن فرهنگ اصیل ایرانی قابل قبول است.

زهادی: آیا برنامه مشخص و حائز اهمیتی برای آینده جزیره در نظر دارید؟

دکتر مشیری: از برنامه های آینده جزیره می توانم به طرح جامع جزیره قشم توسط شرکت Seiko که شرکت مشاوره بسیار موفق سوئدیست که این شرکت مناطق آزاد تجاری سنگاپور، مالزی و چند منطقه تجاری دنیا را نیزطراحی کرد هاند، در سال 1370 که منطقه آزاد در قشم به وجود آمد این شرکت طرح جامعی را در زمان دکتر شمس اردکانی برای توسعه منطقه آزاد با هزینه دولت سوئد ارائه داد، اما متاسفانه بعد از رفتن آقای اردکانی این طرح بایگانی شد و در هشت سال اخیر به طور کلی هیچ توجهی به آن مطالعات نشده است و مشاوران در پروژه های مختلف به طور سرخود به طراحی در جزیره پرداختند و تمام اصول و قواعدی که شرکت Seiko تنظیم گردیده بود زیر پا گذاشتند، ما مجددا به همان طرح برگشتیم و به دنبال تقاضا برای آسیب شناسی از جزیره توسط این شرکت هستیم تا متوجه شویم این طرح چرا محقق نشده و بعد طرح تفضیلی برای جزیره تهیه شود، که بتواند بر مبنای این طرح مدون راه های رو به جلویی را داشته باشیم.

زهادی: آیا ساختمان های بلندی که به خصوص در مناطق بومی نشین جزیره قشم طراحی شده اند و از ماه های گذشته تبلیغات برای فروش واحد های مسکونی، اداری و تجاری این برج ها انجام شده، به ساخت و احداث محقق می گردند؟ یکی از مهم ترین آن ها گودبرداری فرودگاه قدیم جزیره قشم است، آیا در این محل آن برج احداث میشود؟

دکتر مشیری: در مورد پروژه فرودگاه قدیم باید به عرض شما برسانم که ما از دادگستری قشم تقاضای ابطال آن قرارداد را کرده ایم و منتظر کمک دستگاه قضایی هستیم این موضوع که حق و حقوق مردم قشم به خودشان برگردد مهم است، متاسفانه واگذاری فرودگاه قدیم که یکی از قدیمی ترین فرودگاه های ایران بوده و بعد از فرودگاه های تهران، بندر لنگه، جاسک )چهارمین فرودگاه احداث شده( از زمان ورود هواپیما به ایران بوده است، فرودگاه قشم قدمت تاریخی داشته و پروژه ملی محسوب میشود، اصلا نبایستی به تاراج میرفته و این یک غارت اموال عمومی است که امیدوارم دستگاه قضایی بتواند جلوی این پروژه ها را بگیرد.

زهادی: حضور شما در جزیره قشم در راه اندیشه بومی گرایی و توجه به فرهنگ، آداب و معماری این منطقه مقتنم است و از شما قدردانی می نمائیم.

ارفعی: من از شما بسیار تشکر می کنم و این تشکر از دو منظر است، یکی اینکه شخص جنابعالی فعالیت های ارزشمندی برای جزیره انجام داده ای و منظر دوم بسیار خوشحالیم که فردی از استان در مصدر این کار مهم و موقعیت شاخص قرار گرفته صحبت های شما در مجله درج خواهد شد و به شما تقدیم میشود.

منتشر شده در شماره 36، پاییز 91